آلزایمر یک نوع زوال شدید مغزی (Dementia) است که منجر به مشکلات عدیده حافظه، فکر کردن و حتی رفتاری می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که ظاهراً معاینه چشم‌ها می‌تواند در تشخیص زودهنگام بیماری آلزایمر موثر باشد.نتایج تحقیقات علمی حاکی از آن است که معاینات ساده و منظم چشم‌ها یکی از راه‌هایی است که از طریق آن می‌توان بیماری آلزایمر را در مراحل اولیه و احتمالاً پیش از بروز هر گونه نشانه یا علامت دیگری تشخیص داد. شبکیه و عدسی‌های چشم از جمله کلیدی‌ترین نشانگرهای بیولوژیکی هستند که می‌توانند در تشخیص این بیماری موثر باشند و به همین دلیل در آزمایش‌های اولیه این روش تشخیصی نیز بر آنها تاکید شده است. هر دو این روش‌ها توانسته‌اند با دقت بالا میان داوطلبان سالم و کسانی‌که احتمالاً از آلزایمر در رنج بوده‌اند، تمایز قائل شوند. متخصصان می‌گویند که یافته‌ها می‌تواند مولد یک تغییر اساسی در درمان این بیماری باشد...
تشخیص تا درمان
تاکنون تلاش‌ها در راستای کشف داروهایی که بتوانند به نوعی جلوی پیشرفت بیماری آلزایمر را بگیرند، ناموفق بوده چرا که بیمارانی که این نوع درمان بر روی آنها اعمال شده، اغلب از پیش دچار آسیب‌های مغزی جدی بوده‌اند. اما بسیاری از دانشمندان باور دارند که پیشگیری موفق یا درمان آلزایمر مستلزم تشخیص موارد مشکوک خیلی قبل‌تر از زمانی است که هر نوع نشانه خاصی از بیماری در فرد بروز کند.
این تحقیقات که حدود ۲ سال پیش شروع شد، هنوز در مراحل اولیه است و کارشناسان می‌گویند، مطالعات بیشتری لازم است تا مشخص شود که آیا چنین معایناتی اساساً می‌توانند بعنوان نخستین گام در تشخیص بیماری آلزایمر مورد استفاده قرار گیرد یا خیر.
روشهای تشخیص هنوز گران و هزینه‌بر هستند
در این روش محققان ناچارند بعد از معاینات اولیه چشم اقدامات گران و هزینه‌بر دیگری همچون پی‌ای‌تی PET: Positron Emission Tomography یا پرتونگاری مقطعی با گسیل پوزیترون (ذره کوچک مثبت) و در برخی موارد نیز آنالیز مایع نخاعی انجام دهند تا بتوانند با ضریب اطمینان بالا ابتلا به این بیماری را مورد تایید قرار دهند. تخصصی بودن آزمایشات شاید یکی از مهمترین محدودیت‌های این روش بالاخص در برخی کشورها است اما در هر صورت پژوهشگران انجام تخصصی این آزمایش‌ها را بعنوان جزئی از معاینات رایج توسط چشم‌پزشکان ممکن می‌دانند.
دکتر دوگ براون Doug Brown مسئول یکی از این پروژه‌های تحقیقاتی و عضو جامعه آلزایمر می‌گوید: «کشف راه‌های جدید و بهتر برای تشخیص بیماری آلزایمر در مراحل اولیه می‌تواند نه تنها مولد تحقیقات بیشتر در این زمینه باشد بلکه حتی به کسانی‌که بیماری آنها پیشرفت کرده نیز کمک کند.» وی در ادامه افزود: «این مطالعات یک دلیل مهم است که نشان می‌دهد اسکن چشم برای سنجش میزان آمیلوئید (هیدرات سلولز ژلاتینی) تا چه اندازه می‌تواند به محققان کمک کند تا بتوانند آنچه که در مغز می‌گذرد را درک کنند. اما روشهای مختلف اسکن چشم پیش از آن‌که بر روی افراد مبتلا به بیماری زوال عقل مورد استفاده قرار گیرند، نیاز به ارزیابی‌های بیشتر دارند.»
ردیابی یک پروتئین راه‌حل تشخیص درست
دانشمندان در هر دو مطالعه انجام شده، به دنبال نشانه‌هایی از پروتئین بتاآمیلوئید بودند چرا که این پروتئین خاص در مغز بیماران مبتلا به آلزایمر دسته‌جات انبوهی را تشکیل می‌دهد و در عین حال یکی از شاخصه‌های کلیدی بیماری نیز هست.
تیم تحقیقاتی استرالیایی که مسئولیت انجام یکی از این مطالعات را برعهده داشت، از ماده رنگی موجود در ادویه زردچوبه بعنوان برچسب فلورسنت استفاده کرد. این ماده رنگی اجازه رویت پروتئین بتاآمیلوئید را در شبکیه چشم می‌دهد. از ۲۰۰ نفر داوطلبی که در این تحقیق شرکت کردند، خواسته شد تا ماده رنگی زردچوبه را بعنوان مکمل و بصورت قرص مصرف کنند. این ماده رنگی توانایی آن را دارد که محکم به پروتئین مذکور بچسبد و پژوهشگران بعداً می‌توانند با استفاده از عکسبرداری‌های خاص ردپای ماده رنگی و پروتئین مذکور را در چشم دنبال کرده و آن را به راحتی تشخیص دهند. سطوح مختلف بتاآمیلوئید در شبکیه بازتابی است از آنچه که در مغز می‌گذرد. برای اینکار نیز محققان بایستی از روش پرتونگاری مقطعی با گسیل پوزیترون استفاده کنند. نتایج اولیه از ۴۰ نفر از شرکت‌کنندگان نشان داد که معاینه چشم هر کدام می‌تواند بیشتر از ۸۰ درصد در تشخیص درست بیماری موثر باشد.
پرده ابهام کنار می‌رود
شاون فروست Shaun Frost از موسسه علمی و تحقیقاتی استرالیا و سرپرست یکی از تیم‌های تحقیقاتی در این باره چنین گفت: «ما درباره این شگرد بالقوه تاحدودی خیالبافی هم کرده‌ایم اما اکنون درصدد هستیم تا از آن بعنوان یک عامل اصلی تشخیص و در کنار سایر روش‌هایی که تاکنون کاربرد داشته نظیر پرتونگاری مقطعی با گسیل پوزیترون، عکسبرداری ام‌آر‌آی و معاینات بالینی استفاده کنیم. اگر چنانچه تحقیقات آتی نشان دهد که یافته‌های اولیه ما درست است، آنگاه می‌توان چک‌آپ‌های منظم چشم را بعنوان جزئی اساسی از مراحل تشخیص معرفی کرد.»
وی افزود: «تصاویر و عکس‌هایی که تاکنون بدست آمده، بحدی واضح و مشخص هستند که به ما اجازه نظارت و کنترل وضعیت بیماران مبتلا به آلزایمر را چه از نقطه نظر میزان پیشرفت بیماری و چه از نظر پاسخ فرد بیمار نسبت به درمان می‌دهند.»
بتاآمیلوئید، پروتئین راهگشا
در مطالعه دیگری پژوهشگران یک شرکت آمریکایی موسوم به کوگنوپتیکس Cognoptix Inc. از نوعی روغن یا پماد استفاده کردند و آن را بر روی برچسب فلورسنت کشیدند تا میزان بتاآمیلوئید عدسی‌های چشم را اندازه‌گیری کنند.
آنها سپس از طریق اسکن لیزری پروتئین مذکور را ردیابی کردند. این آزمایش که بر روی ۴۰ نفر داوطلب مبتلا به آلزایمر و سالم انجام شد، در نهایت توانست از طریق اسکن پرتونگاری مقطعی با گسیل پوزیترون و با دقت بیشتر از ۸۵ درصد مبتلایان به آلزایمر را از افراد سالم تمییز دهد. نتایج این تحقیق دو سال پیش در کنفرانس بین¬المللی انجمن آلزایمر در کپنهاگ دانمارک ارائه شد.
تشخیص سخت آلزایمر
دکتر سیمون ریدلی Simon Ridley سرپرست موسسه تحقیقاتی آلزایمر کشور انگلیس در مصاحبه با دیلی‌تلگراف چنین گفت: «تشخیص صحیح بیماری آلزایمر کار دشواری است. در بسیاری موارد علائم بیماری به مرور زمان پیشرفت کرده و بیشتر می‌شود در حالیکه آسیب وارده به مغز از خیلی پیشتر آغاز شده.» وی خاطرنشان ساخت: «شناخت یک روش تشخیص سریع و ارزان یا اصطلاحاً روشی که از طریق آن بتوان بیماری را پیش از بروز در فرد تشخیص داد، بدون تردید یک گام مهم برای کمک به افرادی است که در مراحل اولیه بیماری قرار دارند اما از طرف دیگر اینکار می‌تواند در انجام آزمایشات بالینی درست و در نهایت ارائه راه‌های درمان جدید با درصد موفقیت بالا نیز بسیار تاثیرگذار باشد. تحقیق حاضر به هر شکل امیدبخش است اما واقعیت این است که هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد و بالطبع نمونه‌های بیشتری را هم طلب می‌کند.»
سایر تحقیقات و راه‌های تشخیص متفاوت
تحقیقات جداگانه‌ای در زمینه این بیماری انجام شده و نتایج آن در کنفرانس‌های متعدد سال‌های اخیر آلزایمر بیان شده، یکی از این روش‌ها اشاره بر این دارد که بدتر شدن حس بویایی نیز ظاهراً می‌تواند یک شاخص اولیه برای تشخیص بیماری آلزایمر باشد.
تحقیقات پژوهشگران آمریکایی مدرسه پزشکی هاروارد نشان می‌دهد که افرادی که حس بویایی ضعیف‌تری دارند، حجم مغزشان نیز در دو منطقه کلیدی که به نوعی با حافظه در ارتباط است، کوچک‌تر است. در تحقیقی دیگر، دانشمندان دانشگاه کلمبیا در نیویورک به این جمع‌بندی رسیده‌اند که عملکرد ضعیف‌تر حس بویایی در هنگام انجام آزمایشات به طور مشخص با بروز برخی شرایط حاد بیماری آلزایمر در ارتباط است. یافته‌ها بر این تاکید دارند که رتبه کمتر در آزمون سنجش بویایی احتمالاً می‌تواند بیشتر از ده درصد با خطر پیشرفت بیماری زوال عقل یا همان آلزایمر همراه باشد.
سه میم
