کما حالتی از ناهشیاری است که طی آن فرد با دردناک ترین محرک های فیزیکی هم به هوش نیاید و به همان حالت تا مدتی پایدار بماند. کما، یک مریضی نیست، بلکه علامتی از یک مریضی یا واکنشی به یک حادثه است که برای بدن فرد اتفاق افتاده است؛ مثل یک ضربه شدید و سخت به سر که باعث ایجاد شوک عصبی و کما می شود. اکثر کماهایی که به این دلیل ایجاد می شود، بیشتر از 4 هفته طول نمی کشد. بعضی از کسانی که به کما می روند، پس از این مدت به سمت زندگی نباتی پیش می روند. زندگی نباتی یعنی فرد نفس می کشد، فشار خون نرمال دارد و حتی دستگاه گوارش آن ها درست کار می کند، بدون آنکه بدن بیمار نسبت به این کار ها آگاهی داشته باشد. زندگی نباتی ممکن است سال ها و حتی دهه های متمادی طول بکشد...

مهم ترین علامت مشخصه کما، ناتوانی در هوشیار شدن است یعنی خود فرد نمی تواند توسط محرکها هوشیاری اش را به دست آورد. البته علامتهای دیگری هم وجود دارند که از میان آنها می توان به نبود خود آگاهی، فقدان چرخه خواب و بیداری، نداشتن حرکت هدفمند و نداشتن کنترل بر روی تنفس اشاره کرد.

«کما» دقیقا چیست؟

فردی که به کما می رود، در حقیقت بیماری است که هوشیاری اش مختل شده و در بیهوشی به سر می برد. 

دکتر علیرضا یاراحمدی، متخصص مغز و اعصاب در این باره به «سیب سبز» می گوید: «چنین فردی نمی تواند ارتباط کلامی، چشمی و حرکتی با دیگران برقرار کند.

توانایی باز کردن چشم هایش را ندارد و در مجموع هیچ پاسخی به تکانه هایی که از بیرون دریافت می کند، نمی دهد. 

در مورد بیمارانی که بر اثر تصادف و ضربه به کما رفته اند معیاری برای سنجش میزان هوشیاری شان داریم که آن را با نامGCS یاد می کنیم. 

وقتی بیماری بر اثر تصادف به کما رفت با چشمانی بسته روی تخت خوابیده است و هیچ پاسخی به محرک ها نمی دهد؛ اگرچه برخی از بیماران می توانند با تحریک دردناک تولید صدا کرده، چشم هایشان را باز کنند یا دستشان را به سمت موضع درد ببرند. 

قرار گرفتن در وضعیت کما معمولا به دلیل ضربه مغزی و تخریب بافت مغزی و خونریزی یا به دلیل فشارهایی که ناشی از بزرگ شدن تومور در ناحیه مغز است به وجود می آید.»

چه عواملی باعث کما می شوند؟
کما می تواند به دلایل مختلفی روی دهد. بیشترین علت آن هم صدماتی است که بر اثر ضربه و جراحت به سر صورت می گیرد. اما مصرف زیاد الکل(مسمومیت الکلی)، دیابت، مورفین و خون ریزی زیاد هم می تواند فرد را به کما ببرد. در مواردی خونریزی یا تورم بافت مغز آن قدر شدید است که حتما باید به نوعی فشار را از روی مغز برداشت.

در حالت کما چه اتفاقی می افتد؟
اعتقاد عمده ای که در بین مردم وجود دارد، این است که شخص در خواب بسیار عمیقی فرو رفته است. این عقیده به طور کامل درست نیست. البته ممکن است در بعضی از موارد این چنین باشد اما نه در همه موارد.
این جا بدنیست بدانید که درجه های کما توسط هوشیاری شخص بیمار نسبت به محرکهای خارجی، تعیین می شود. در بسیاری از مواردی که اشخاص در حالت کما به سر می برند، بیمار دریافت هایی از محیط نیز خواهد داشت و این حالت با توجه به بهبودی شخص بیمار زیاد تر هم می شود. مثلا ممکن است، حرکتهای جزئی از خود بروز دهد یا نسبت به صداها یا محرک ها پاسخ دهد. در بعضی موارد نیز ممکن است شخص به کما رفته عکس العمل های شخص هوشیار را از خود بروز دهد. مثلا در بعضی بیمار ها باید حتما این مراقبت به عمل آید که او نتواند سرم یا لوله های دیگر متصل به خودش را از جا در بیاورد که در نهایت به مرگش منجر بشود. همه این موارد باعث می شود تا درجات کما در افراد متفاوت باشد.

بیرون آمدن از کما
حالتی که شخص شروع به بیرون آمدن از حالت کما می کند، هنگامی است که او شروع به پاسخ دادن به محرک های خارجی می کند. هرچند به دست آوردن کامل هوشیاری، یعنی دو مرحله واکنش نشان دادن و تشخیص فکر،باید در او پدیدار شود تا بشودگفت که او از کما بیرون آمده است. زیرا وجود هر دوی این موارد در هوشیاری کامل، اجتناب ناپذیر است. حتی در بعضی موارد پس از به هوش آمدن بیمار باز آموزی و به خاطر آوردن بسیاری از چیزها از جمله حرف زدن و به خاطر آوردن خود شخص، ممکن است لازم باشد.

آمار
هر 10 دقیقه یک نفر بر اثر آسیب سر به حالت کما می رود. بد نیست بدانید آسیب های وارد به سر اولین علت به کما رفتن، مرگ و یا معلولیت افراد 1 تا 44 سال محسوب می شود. بین 5 تا 10 درصد از کسانی که به کما می روند، قادر به باز گردان حالت هوشیاری خود نیستند و در نهایت به زندگی نباتی که تنها علائم حیات در آنها وجود خواهد داشت، منجر می شوند. بسیاری از مردم فکر می کنند که این حالت همچنان کما نامیده می شود اما به این حالت مرگ مغزی گفته می شود.

تفاوتهای مرگ مغزی و کما
وضعیت کما با مرگ مغزی بسیار متفاوت است به گونه ای که فردی که به کما رفته، می تواند دوباره به زندگی عادی خود بازگردد؛ البته این وضعیت را باید متخصصان مغز و اعصاب تایید کنند. به طوری که اگر مغز هنوز زنده باشد، فرد دچار کما شده و احتمال برگشت آن حتی بعد از مدت طولانی و گذشت چندین سال هم وجود دارد. زیرا بیمار خودش به صورت طبیعی نفس می کشد و فقط مغز برای مدتی هوشیاری ندارد اما عمق مغز زنده است.
در مرگ مغزی، فرد به صورت طبیعی نفس نمی کشد و تنفس خود را از طریق دستگاه انجام می دهد که با قطع کردن دستگاه، می میرد بنابراین زنده ماندن نباتی فرد دچار مرگ مغزی، به دستگاه وابسته است چون تنفس وابسته به مغز است. اما قلب با مغز تفاوت دارد.
اگر مغز فردی بمیرد، قلب فعالیت دارد، البته به شرطی که اکسیژن از طریق دستگاه به فرد برسد و در صورت قطع دستگاه فردمی میرد، اما بازهم با وجود دستگاه هم بازنمی توان مدت زیادی چنین افرادی را زنده نگه داشت.

تفاوت کما با زندگی نباتی؟

دکتر یاراحمدی در ادامه صحبت هایش با اشاره به زندگی نباتی که معمولا توسط همراهان بیمار با وضعیت کما اشتباه گرفته میشود، به «سیب سبز» می گوید: « بیماری که به کمای عمیق فرورفته و از کما خارج می شود، چشم هایش را باز می کند اما هیچ فرآیندی که انسان را از زندگی گیاه متمایز می کند، از خود نشان نمی دهد. گاهی اطرافیان این بیماران تصور می کنند که این افراد متوجه عملکرد اطرافیانشان هستند در حالی که این گونه نیست. 

اگر چه ممکن است با کف زدن کنار گوش این افراد شاهد چشم برهم زدن آنها باشیم اما باید بدانید که این واکنش از ساقه مغز صادر شده که مربوط به فعالیت هایی نظیر خواب و بیداری، گرسنگی و پلک زدن است و بخش عالی مغز و سلول های خاکستری مغز دچار آسیب جدی شده اند. 

تعداد اندکی از بیمارانی که در وضعیت نباتی هستند به زندگی عادی بازمی گردند.»